Τα έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς που όλοι γνωρίζουμε και τηρούμε κάθε χρόνο είναι ως επί το πλείστον ξενόφερτα, όμως στο νησί μας και ιδιαίτερα στα χωριά υπάρχει πλήθος εθίμων και παραδόσεων για τις μέρες των γιορτών, κάποια από τα οποία οι ντόπιοι προσπαθούν να τα διατηρήσουν ζωντανά ακόμα και σήμερα! Ας δούμε λοιπόν τα πιο χαρακτηριστικά, που ίσως ήδη γνωρίζεις από τους παππούδες και τις γιαγιάδες σου, αν όχι, αξίζει να τα θυμηθείς.
Το ψωμί των Χριστουγέννων
Την Παραμονή των Χριστουγέννων ζυμώνεται η γεννόπιττα, το παραδοσιακό ψωμί που είναι αφιερωμένο στη γέννηση του Χριστού, το οποίο οι νοικοκυρές διακοσμούν με διάφορα «πλουμιά», πιο χαρακτηριστικό από τα οποία είναι ο σταυρός, που τον φτιάχνουν από λωρίδες ζυμαριού. Η γεννόπιττα κόβεται το πρωί των Χριστουγέννων, μετά την επιστροφή από την εκκλησία.
Το παραδοσιακό κυπριακό χριστουγεννιάτικο γεύμα
Την ημέρα των Χριστουγέννων η παράδοση λέει ότι σφάζεται ο πιο καλοαναθρεμμένος οικόσιτος χοίρος, ένα έθιμο που συμβολίζει τον εξαγνισμό του σπιτιού και της οικογένειας από το κακό. Ακόμη και σήμερα την ίδια μέρα στον Άγιο Δημήτριο Μαραθάσας μετά τη λειτουργία προσφέρεται βραστό χοιρινό και ζιβανία στο προαύλιο της εκκλησίας.
Τα ξωτικά
Αγαπημένος χριστιανικός θρύλος είναι αυτός με τους Καλικάντζαρους (ή Πλανήταρους ή Σκαλαπούνταρους) που, σύμφωνα με το έθιμο, έρχονται τα Χριστούγεννα και εξαφανίζονται στη γιορτή των Φώτων. Την παραμονή μάλιστα των Θεοφανίων οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα πεντανόστιμα «ξεροτήανα» και τα ρίχνουν στη στέγη για να τα φάνε και να φύγουν οι Καλικάντζαροι.
Τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς
Σε πολλά χωριά την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς τοποθετούνται στο τραπέζι κόλλυβα, κρασί,
και μια «κτενιά» για να χτενίσει τη γενιάδα του ο Άη Βασίλης, καθώς και το πουγγί του οικοδεσπότη για να το ευλογήσει ο Άγιος.
Η γνωστή σε όλους μας Βασιλόπιτα ή βασιλοπούλλα, όπως τη λένε σε κάποια χωριά της Πάφου, είναι το μεγάλο στρογγυλό ψωμί με σουσάμι και ένα ανθρωπάκι – ομοίωμα του Αγίου Βασιλείου πάνω ή δίπλα από την πίτα. Στο εσωτερικό του υπάρχει ένα νόμισμα, κόβεται την Πρωτοχρονιά στο οικογενειακό τραπέζι και αυτός που βρίσκει το νόμισμα είναι και ο τυχερός της χρονιάς.
Κατά τον εσπερινό της Πρωτοχρονιάς οι πόρτες των σπιτιών στολίζονται με κλαδιά ή στεφάνια από ελιά (Μαραθάσα, Τηλλυρία).
Παλιά ή νέα τα έθιμα κάθε περιοχής κρατούν ζωντανή την κυπριακή ιστορία και τις παραδόσεις μας, γι’ αυτό και πρέπει να διατηρηθούν και, γιατί όχι να εμπλουτιστούν.